02 février 2013

Fjalë shqipe në tekstet e autorëve grekë

A flisnin ilirët shqip?


Deshirat pêr të hasur në gjurmët e ndonjë shkrimi te vjetër në gjuhen ilire e qe mund te kuptohej edhe në shipen e sotme kurrë nuk është shuar qe nga Hahn e deri tek i madhi Qabej, i cili thoshte se një ditë ndoshta edhe një bujk një fshatar i
thjështë më penden apo pllugun e tij do te nxirrte një shkrim te vjetër mbi ndonje guri apo rrasë dhe do te dokumentohej se me te vertete ne keto trojet e sotme te ballkanit ku flitet shqipja dikur kan jetuar edhe stergjysherit e tyre ilirët, për këte jam i bindur"... thoshte Akademik Qabej i thoshte e dhe vajzes se tij Brikenes e cila në një Konferenc te mbajtur para disa muajsh në Paris e emocionuar me këtë rast foli per biografin, jeten dhe vepren e babait të saj ku ajo na rikojtoj momentet e fundit te kolosit historianit te gjuhes shqipe në pragë të ndrrimit të jetes...

Si deshmi e kohës ne ketë konferenc foli Pr. Remi Pernaska si bashkohes i Qabejt dhe si bashkepunues i tij i ngushtë.

Kaluan disa muaj dhe nga kjo konferencë gjithnje me shkonte nder mend se atje diku një fshatar ne ara duke rrotulluar me pllug aren do i nxinte pllugu  në një rras guri me një mbishkrim......

Mirëpo kohë pas kohe mirresha edhe me keto hulumtimet e perditshme edhe une si ai bukju ne ara, prore duke rrotulluar faqet e librave te ndryshme një nga një thuaja se do ta gjeja ndoshta keshtu ate shkrim te famshem që e presim të gjithë jo te shkruar në rras..por në letër !

Kisha leuar mjaftë libra te ndryshme me permbajtje historike per pelasget etrusket iliret e thrakast keta qe i ndoqa edhe pertej atlantikut dh i gjeta tek civiliimi Maja...
Pershtypje të veçant një dite mê la Historiani dhe gjeografi i famshëm danez, Konrad Malte Brune i cili pershkruan mjaftë bukur ne nje volum te posaqem hollesishtë origjinen e shqiptarëve e sidomos interesimi per gjuhen shqipe nê "Saktësia e historisë se popujve..." liber qe e kisha leuar disa here dhe mora shenime nê leter në një paragraf teper interesant; " gjuha shqipe është me sigurinnjëra nder gjuhet me te vjetrate europes... dhe se ilirët ishin te paret e tyre"...
Malte Brune shtron shumë e shumë pyetje; nga erdhi kjo gjuhë kush ishin ata qe e flisnin më parë?
Pse nuk u gjetë asnjë shkrim në këtë gjuhën e vjetër ilire ?

Me tutje autori citon edhe referancat e një autori të vjetër grekë, Aristofanin i cili në komedin e tij te famshme "Zogjët" autori pershkruan saktësishtë fjalët e një Personazhi te tij barbar te një Triballi i cili nuk di te flasi greqishtë por shprehët në gjuhën e tij tribale...dhe Malte-Brune e nxjerrë këtë dëshmi në vepren e tij ku thotë se, «veshtirë është te deshifrohen këto dy tri fraza tË shkurta por tepër të rëndesishme për historinë e gjuhës shqipe».

Është e ditur se Tribalët ishin pjesëtar i fiseve ilire, shtriheshin që nga Danubi dhe kufizoheshin më Maqedonin dhe Dardanin, ne lindje më Thrakinë pra, ishin ilirë por sypozohet se ishin edhe afër më thrakët.

Mbetej tani te shfletohët Aristofani, autori grekë i shekullit V. për te cilin kemi krejtë pakë të dhena se kur dhe ku ka lindur, disa e qojne ne Egjinë e disa në ishullin e Rodes mirêpo siaps qfaqjeve te tij te para ne Olimpiaden e 8O-të dhe te asaj 88-të që i bie ne vitin 427 para Krishti, mendohet se ai nuk i kishte ne kete kohe ende 30 vite qe sipas rregulalve te kohes, duhej patur me shumë se 30 vite për te shkruar njê pjes teatri... por Aristofani disa komedi te tij ia huazon disa artisteve te cilet e prezentojne këtë komedi në emrin e tyre.

Aristofanit keto komedi i njihen më vonë me tituj te shumet si "babilionjenet" e tjera mirëpo njera qe ne na intereson në këtë rast është komedia me titull; "Zogjët"
Nuk po e pershkruajmi këtu të tërë permbajtjen ku flitët për dy personazhe Athenas të cilët te merzitur nga jeta e perditshme në Athenë ikin nga qyteti por te shendrrohën në zogjë e gjëjnë një tokë te largët diku në veri të Greqisë, ndoshta në mes Thrakis e Maqedonisë tek Tribalët e famshë te fisit ilirë ?

Por kryesorja në këtë komedi është se,Aristofani ve në dukje një personazh, një Tribale i cili nuk di të flasi fare gjuhën greke por shprehet ne gjuhen e popullit te tijë, "gjuhen tribale" ne një sken ku tribali vjen para neptunit per ti blere dy qengja qe kishte ndermen tua fali perendis se tyre dhe e paguan Neptunin me keto monedha ari...për dy qengja dhe ne momentin kur ky triballi ia jep keto monedha Neptunit ai shprehet kështu në gjuhën e tij:

Transkripcioni(pershkrimi) nr.1
1. Tribali: -=Saunaca bactaricrousa= ?!
Poashtu edhe më tutje Tribali i thotë edhe këte fjalë;
Pershkrimi nr. 2
2. Tribali: =Nabaisatreu =!?
Deri ketu mund te themi perpos keti dialogu ne kete komedi te shkruar në leter nga një autor grekë, nuk hasim me ne asnjë shkrim ne asnjë rast tjeter ku pershkruhet se paku nje fkalê apo dy te gjuhes se vjeter te ilirve apo te ketij fisi triballë.

A mund ti deshifrojmi ne sot këto dy tri fjalë ne shqipen e sotme ?

Kjo mundesi iu mbetet specialisteve te gjuhës shqipe, kerkuesve e hulumtuesve te ndryshëm duke krahasuar edhe tekste më te vjetra të Aristofanit të shkruara në gjuhën e grqishtes së vjetër dhe duke i analizuar keto tekste ndoshta do hasim ne një shkrim me afer te ketij te pershkruar nga greqishtja ne frengjishte qe per momentin është veshtir te percaktohemi me saktësi në keto fjalë të shprehura nga ky tribali por edhepse nuk jam gjuhëtar me lejoni tua thëm mendimin tim;

Nëse e vrejmi së bashku veprimin e Triballit i cili është duke numruar monedhat e arit për t'ia dhen Neptunit(personazhit tjeter) del se posa perfundon njehjen e monedhave ia dorzon Neptunit dhe i drejtohet me keto fjalë;

Në gjuhën frenge është e pershkruar kështu por duhet pare edhe nga origjinali thash nga greqishtja dhe lusim te gjithe antaret e nderuar te na dalin ne ndihmë sidomos ata qe njohin greqishten dhe ta gjejne kete tekst ne menyre qe te mundohemi ta deshifrojm se bashku kete tekst;

Kur themi se greket flisnin shqip, dikush tjetër mund te shtroje pyetjet; kur, ku dhe ku i keni provat, ma sjellni te shkruar se ku e dini ju se "greket flisnin shqip" ose se paku; a flistej gjuha shqipe 2400 vite para krishti në Greqin Antike ?
Ne vetem me argumente mund te flasim, prandj sot kemi mundesi me plote bindjen se, Po, në Greqi para 2000 vitesh flitej gjuha shqiipe pa kurrëfarë dyshimi !
Cilat janë provat, faktet, argumentet bazë ?
Argumentet janê te shkruara kete herë, jo nxjerrur me hamendje...te shkruara ne letër nga vetë autoret grekë e romakë( do i kthhemi edhe literatures romake pataj..)

E marrim fjalën tjetër:
=Vallé= vallzoj, që në disa raste edhe grekët e romakët e quanin;
=Balizo=nga ku mund të thëmi vjen fjala:
=vallzo= hidhni valle...por, jam i bindur se në gjuhën shqipe ishte fjala tjetër edhe më e pasur për të thënë =vallzo=
=Kômazô=kamzo..(kêmbzo).luaj valle kama-kames, (kam pas kame)...=komazo=vallzo
=Ballizô= por, më e drejtë se
=Kômazô=kamzo, besoj se kjo form i pershtatet gjuhës shqipe te vjetër.



=Poneroi= flitej edhe në Athinë deri vonë, ishte e kundërta e atyre njerzëve jo poli=te pa ndershëm....duhet vrejtur se =po=shqiptohej =pa=....pa ner à=është i= pa ner=njeri i pa rrespektushëm...ndoshta edhe vetë emri =njeri= vjenë nga =Neroi=ner=neri=njeri=i njerzishëm=paneri=poneroi=i pa njerzishëm ai qe s'ka "Nér" ?
Sidoqoftë tek, =Poneroi= kemi rrënjën shqipe=nér=nder i apo njéri, i njerzëishëm...besoj se jemi në rrugë të pa gabueshme rreth ponéroi.

Aristofani ishte i ri në moshën 19 vjeçare kur filloi të shkrunte komedi mirëpo rregulli ishte që autorëve te ri deri ne moshên 29 vjeçare nuk iu ipte e drejta te afirmohëshin kështuqë Aristofani më vite te tëra shkruante komedi për të tjerët.... Tjetra është pse hasim tek Aristofani më së shumti fjalë barbare=të huaja, interpretuar nga personazhet e tij êshtë se ai ihte nga Egjina (bregdeti trakisë) dhe me siguri ka patur kontakte me barbaret, tribalet traket etj..
Është me rëndësi që të kërkohën tekstet sa më te vjetra nga autorët grekë edhe romakë për te patur mundësi që të gjejmi fjalë të pa prekura të cituara nga personazhët jo grekë prandaj duhët rishikuar në tërsi Euripidin Aristofanin e autor tjerë.
=né-na=
=Trinumus=një personazh pa dyshim shqip....(mendoj se ky është ngatrrim nga Trim-unus=Trimi= autorit iu është dukur më e pershtashme "Trinumus" se sa "Trimunus"...thekson për publikun ndyshe....)
Sipas analizave edhe nga kritik tjerë, tek personazhet barbar në komedin greke theksi i "o" është një "â___e zgjatur" karakteristike të cilën e rujtën deri sot vetëm shqiptarët e rrethit te maleve të Sharrit si dhe Gostivarit e deri në Dibër...

Këtu pra duhet kërkuar qelsin e berthamës së gjuhës lashtë shqipe ende e ruajtur ku gjuhêtarët tanê duhet ti kushtojnë rëndësi....te mirren shenime dh inçizime...ku i dihet koha do na e kërkoje si dëshmi të një dialekti të veçantë, i shqipës para historike, një thesar në vete....Mos te harrojmi se rreth liqenit te Ohrit zënin vëndë banorët e hershëm parahistorikë ku ndoshta nga shtyrjet e emigrimeve te reja janë detyrua të gjëjnë strehim nën strehën(shtruheren) e maleve te Sharrit ?

Shtrohet pyetja:
Cilat ishin arsyjet që autorët grekë i shkruanin këto fjalë te huaja në tekstet e komedive të tyre ?

A shkuheshin këto fjalë me qellim vetëm për publikun grekë apo shkruheshin edhe për te huajt ?
Duke ditur mirë se në këto kohëra në shekullin V-të dhe IV-të para krishti bota greke terhiqte popullsi te huaja, tregtar e udhëtar nga te gjitha vendet, prandaj këto fjalë te huaja në teater luanin rol te madhë për shoqërinë dhe jeten e perditëshme kulurore, kur shohim sot germadhat e amfitetrave nëpër Azi të vogël kuptojmi se popujve iu duhej argëtim dhe spektakel, prandaj këto fjalë te pakta interpretuar nga aktorët në gjuhë te huaja shërbenin në rastet kyqe kur keqësohëj situta në sken para publikut nevoje e kerkonte autorin që te sjellte në skenë njê personazh nga radhet e jo grekëve, ndonjë Persanë, një Trakas apo perndin Triballe nga fiset ilire te cilët hynin në sken si mendje trashë me fjalet; "nabasatreu" ose në disa raste tjera autori iu gjënte fraza edhe më te gjata që e bënin skenen më komike dhe ku argËtohej publiku por edhe ndrrohej tabloja e ngjarjëve krejtësishtë, pra, Aristofani kishte gjetur këtë burim, ngjrjet e rrezikshme iu shmangej me të qeshura sepse paraqitja e barbarve në skena para publikut te cilët shprehëshin në gjuhën e tyre këta te huaj ndrronin situaten në komedi, psh një Trakas më gjestin e tij e fletë fjalën palos derisa prek organet e tij...poashu kemi tek Euripidi, fjalët që i thotë Hekube, e shoqja e Priamit, e cila thotë fjalët në një gjuhë barbare jo greke;"graus, apolis, ateknos, apais,agamos, apilos,
polemon onti singono" ose në rastin tjetër një Tribal tek Aristofani dëgjoheshin para skene fjalët nga personazhi barbar:
="Toua japa bataon tapper"... pa dyshim ne sot do identifkonim një dialekt të Peonianve te dikurshëm që i pergjgjet sot rrethit të Tetovës.
Te gjitha këto fjalë pak nga pak na shtyjnë mbrapa ndër shekuj dhe vertetojmi se gjuha e jonë shqipe ruajti thelbin e dikurshëm deri në ditët e sotme përmes dialekteve te cilat ruhen edhe sot në disa pjesë te trojeve tona dhe mbetët një thesar i çmuar për historinë e gjuhës shqipe dhe duhët patjetër ti kushtohët rëndësi në t'ardhmen hulumtimeve nga studiues të gjuhës shqipe.
Gjuha e shkruar në literaturen greke nga antikiteti dëshmon kjo se, ne flisnim shqip si sot që flasim në te njejtat troje, kjo ka rëndësi, është argument i gjallë.

Argumente tjera që dëshmohët se, ilirët flisnin shqip !

Gjuha shqipe në tekstet e dramaturgëve grekë si tek Aristofani, Eyripidi e tjerë ku paraqesin personazhe te huaja jo greke ose barbare=barbaros, ku përmes dialoggjeve të tyre të shkurtëra të asaj epoke, zgjonte interesim si dhe argëtim tek publiku. Aristofani i cili kishte shkruar rreth 32 komedi që deri sot kanë mbijetuar vetëm 18 prej tyre kurse tjerat janë zhdukur, mirëpo edhe nga këto pak tekste qe kanë mbetur meritojnê t'iu kushtohet vëmendje sepse, siç e cekem, përmes personazheve të tij, Aristofani qellimishtë kishte gjetur një burim të vlersuar nga publiku me interpretimin e barbarve në sken ku gjuha e tyre e veçantë si tek "zogjêt" permes Tribalit trakë, na i ruan disa fjalë origjinale e te shkurtëra te folura nga Tribali. Poshtu edhe në kmedin tjetër "Akarnienët" ku përmes personazhit Pseudartabas aktorët shprehën para publikut në rolin e tyre në gjuhën jo grke, pra perse ose gjuhë te huaja nga popuj te ndryshëm nê shekullin e V -tê e IV-ér para krishti.
Kuptohët se për ti identifikuar këto fjalë te vjetra dhe analizuar nga gjuhëtarë e studiues shqiptar duhët bërë perpjekje e mundime të shumta e te gjata sepse sot vështirë arrihët së pari te arrihet deri tek ndonjë kopje e këtyre teksteve te vjetra te shkruara në greqishten e vjetër dhe pastaj janë perkthyer në persishten e vjetër apo edhe gjuhên arabe, sot këto tekste te rralla gjënden në biblioteka te njohura po që kërkojnë angazhime të mëdhaja dhe investime për këto kërkime...

Me të gjitha këto vështirsi për te ardhur deri tek tekstet e permendura, kam hasur në një burim me vlerë, një libër botuar këto vitet e fundit në gjuhën frenge me titull; "Figurat e të huajve rreth Mesdheut antik" nga tre autorë... kryesuar prej Marie-Françoise Marein që fletë për personazhet e huaj tek autorët e antikitetit në literaturen greke.

Këtu nxjerrim disa fjalë nga nga ky libër dhe do mundohëmi të japim mendimin e fjalëve të nënvizura me të kuqe dhe mendoj se në disa raste nuk është vështirë te identifikohën fjalët në gjuhën shqipe, te shkruara në tekste para 2400 vitësh.

Më tutje kemi edhe fjalë tjera të shkoqura nga tekstet si këto:
4. =kakan= ?
5.=zoizo= ?
6.=poneroi=(e kunderta etê ndershmit) ?
7.=né, na= ne..neve.. ?
8.=phallos=palos... ?
9.=diapeinammes= (sikur që thuhët; vdiqem uni) ..nga uria...?
10.=diapinomen=( te pijmi)
11.=Trinumus= trimi ?
12. =palliata=pallta, pallto, veshje tradicionale karagjene...?
13.=kaptiv=tekapurit pengë, robër...?
14.=nugator=nuhatës, gënjeshtar, ai që nuhat më hund, heton, nuhator... ?
15.=ktema=?
16.=ailenon=mjerë ne...?

Tek Euripidi hasim fjalët e panjohura përmes personazheve Hekube dhe Tauride:
Tauride:
17.=apolis, oumeter, ouk adelpon, ouxi, sungene= ?
Hekube:
18.=graus, apolis, ateknos, apais,agamos, apilos= ?
19.=Polemon onti singono=(po thëm unë ti s'te ngojna) ?

    13.=kaptiv=të kapurit peng, robër...?
    14.=nugator=nuhatës, gënjeshtar, ai që nuhat më hundë, heton, nuhator... ?
    15.=ktéma=?

    Tek Euripidi hasim fjalët e panjohura përmes personazheve Hekube dhe Tauride:
    Tauride:
    17.=apolis, oumeter, ouk adelpon, ouxi, sungene= ?
    Hekube:
    18.=graus, apolis, ateknos, apais,agamos, apilos= ?
    19.=Polemon onti singono=(po thëm unë ti s'te ngojna) ?
    ===========vijon=========